Bà ngại ngùng dừng lại tại rào chắn chờ quan tòa Taylor để ý đến. Bà mặc một tạp dề sạch và cầm một lá thư trên tay.

Quan tòa Taylor thấy bà và nói, "Calpurnia đó phải không?"

"Phải, thưa ngài," bà nói. "Tôi có thể đưa lá thư này cho ông Finch được không, thưa ngài? Nó không liên quan gì tới.... phiên tòa?" Quan tòa Taylor gật đầu và bố Atticus nhận lá thư từ Calpurnia. Ông mở nó ra, đọc nội dung và nói, "Quan tòa, ... lá thư này là của bà chị tôi. Bà ấy nói các con tôi đã biến mất, không thấy từ trưa... tôi... ông có thể...."

"Tôi biết chúng ở đâu, Atticus," ông Underwood nói to. "Chúng ở ngay đằng kia, trên ban công dành cho người da màu ..... ở đó chính xác từ một giờ mười lăm phút chiều."

Bố chúng tôi quay sang và nhìn lên. "Jem, xuống đây," ông gọi. Rồi ông nói điều gì đó với quan tòa mà chúng tôi không nghe thấy. Chúng tôi trèo ngang mục sư Sykes và tìm đường xuống cầu thang.

Bố Atticus và Calpurnia gặp chúng tôi dưới nhà. Calpurnia có vẻ tức giận còn bố Atticus có vẻ mệt mỏi.

Jem nhảy lên kích động. "Mình thắng rồi, phải không?"

"Bố không biết," bố Atticus nói gọn lỏn. "Các con ở đây cả buổi chiều hả? Về nhà với Calpurnia lo ăn chiều đi..... và ở nhà."

"Ôi, bố Atticus, cho tụi con trở lại đi," Jem năn nỉ. "Làm ơn cho tụi con nghe tuyên án đi, năn nỉ bố đấy."

"Bồi thẩm đoàn sẽ ra ngoài và lát sau sẽ quay lại, chúng ta không biết...." Nhưng chúng tôi có thể thấy bố Atticus đã bớt nghiêm khắc. "Được rồi, các con đã nghe vụ xử, vậy các con có thể nghe phần còn lại. Bố nói thế này nhé, tụi con có thể trở lại sau khi ăn xong - ăn từ từ, các con sẽ không bị mất điều gì quan trọng đâu - và nếu bồi thẩm đoàn vẫn chưa trở vào, các con có thể chờ với bố. Nhưng bố mong nó sẽ xong trước khi các con quay lại."

"Bố nghĩ họ sẽ tha bổng cho anh ta nhanh vậy sao?" Jem hỏi.

Bố Atticus mở miệng định trả lời, nhưng rồi ngậm lại và bỏ đi.

Tôi cầu rằng mục sư Sykes sẽ giữ chỗ cho chúng tôi, nhưng ngưng cầu mong khi nhớ ra rằng mọi người đều đứng dậy và ra khỏi khi bồi thẩm đoàn họp kín - tối nay họ sẽ tràn ngập cửa hàng tạp phẩm, quán cà phê O.K và khách sạn, tức là, trừ khi họ cũng mang theo bữa tối của mình.

Calpurnia đi với chúng tôi về nhà, "... lột da sống từng cô cậu một, thử nghĩ mà coi, bọn trẻ cô cậu mà đi nghe hết chuyện đó! Cậu Jem, bộ cậu không biết làm gì tốt hơn chuyện đưa cô em nhỏ của cậu đến phiên tòa đó sao? Bác Alexandra chắc bị tê liệt hoàn toàn nếu biết ra vụ này! Vụ này không hợp cho trẻ con nghe..."

Những ngọn đèn đường đã sáng, và chúng tôi thoáng thấy vẻ bực bội trên mặt Calpurnia khi chúng tôi đi dưới ánh đèn. "Cậu Jem, tôi nghĩ cậu có cái đầu biết suy nghĩ trên vai cậu chứ - ý tưởng hay nhỉ, cô ấy là em gái nhỏ của cậu mà! Nghĩ mà coi, quý ông! Cậu phải biết xấu hổ với chính mình chứ - cậu không có suy nghĩ chút nào sao?"

Tôi thấy phấn chấn. Biết bao việc đã xảy ra quá nhanh đến độ tôi cảm thấy phải mất nhiều năm để sắp xếp lại, và bây giờ ở đây Calpurnia đang dạy cho Jem quý hóa của bà một số suy nghĩ của mình - tối nay còn mang lại những điều kỳ diệu mới mẻ gì đây?

Jem cười lặng lẽ, "Bộ bà không muốn nghe vụ này sao, Cal?"

"Cậu im miệng giùm đi, cậu chủ! Thử xem khi bị treo cổ trong nhục nhã cậu con tiếp tục cười được không...." Calpurnia lại tiếp tục những lời răn đe cũ xì làm Jem thấy hơi hối hận, và bà bước nhanh lên những bậc tam cấp trước nhà với những kiểu cổ điển của bà, "Nếu ông Finch không làm cô cậu mệt lử, thì tôi sẽ làm..... và vào nhà đi, thưa cậu!"

Jem bước vào nhà nhe răng cười, và Calpurnia gật đầu ngầm đồng ý cho Dill vào dùng bữa tối. "Cậu gọi cho cô Rachel ngay bây giờ báo cho cô ấy biết cậu đang ở đây," bà bảo Dill. "Cô ấy cuống cuồng đi tìm cậu - coi chừng kẻo cô ấy tống cậu lên tàu trở về Meridian ngay khi thức dậy sáng mai."

Bác Alexandra gặp chúng tôi và muốn xỉu khi Calpurnia nói chúng tôi đã ở đâu. Tôi đoán bác ấy cảm thấy bị thương tổn khi chúng tôi nói rằng bố Atticus bảo chúng tôi có thể quay trở lại, bởi vì bác không nói một lời nào trong bữa tối. Bác chỉ sắp xếp lại thức ăn trong đĩa của mình, nhìn nó một cách rầu rĩ trong khi Calpurnia tận lực phục vụ Jem, Dill và tôi. Calpurnia rót sữa, dọn ra rau trộn khoai tây và giăm bông, lầu bầu, "tự xấu hổ" theo những cường độ khác nhau. "Bây giờ các cô cậu ăn chậm thôi," là mệnh lệnh cuối cùng của bà.

Mục sự Sykes vẫn giữ chỗ cho chúng tôi. Chúng tôi ngạc nhiên nhận ra rằng chúng tôi đã đi gần một tiếng đồng hồ và ngạc nhiên không kém khi thấy phòng xử án vẫn y như lúc chúng tôi đi, với mấy thay đổi nhỏ, chỗ dành cho bồi thẩm đoàn bỏ trống, bị cáo được dẫn đi, quan tòa Taylor vắng bóng, nhưng ông xuất hiện lại khi chúng tôi ngồi vào chỗ của mình.

"Hầu như không ai di chuyển," Jem nói.

"Họ đi loanh quanh khi bồi thẩm đoàn họp kín," mục sư Sykes nói. "Đàn ông xuống đó để dùng bữa do mấy bà đem theo, và cho bọn trẻ ăn."

"Họ họp bao lâu rồi ạ?" Jem hỏi.

"Khoảng ba mươi phút. Ông Finch và ông Gilmer bàn bạc thêm gì đó, còn quan tòa Taylor thì hướng dẫn bồi thẩm đoàn về pháp lý trong việc quyết định vụ xử Tom."

"Ông ta thế nào ạ?" Jem hỏi.

"Nói sao bây giờ? Ông ta làm rất tốt. Tôi chẳng phàn nàn chút nào..... Ông ấy rất công bằng. Ông ấy nói nếu quý vị tin điều này, vậy quý vị sẽ tuyên đọc phán quyết này, nhưng nếu quý vị tin phán quyết kia, quý vị sẽ phải tuyên đọc một phán quyết khác. Tôi nghĩ ông ta hơi nghiêng về phía chúng ta..." Mục sư Sykes gãi đầu.

Jem mỉm cười, "ông ta không được phép thiên về phía nào, mục sư, nhưng đừng lo, chúng ta sẽ thắng mà," anh nói với vẻ thông thái, "Ông không thấy bất cứ bồi thẩm đoàn nào cũng có thể kết án theo hướng nào dựa trên những gì ta đã nghe sao....."

"Lúc này cậu đừng quá tự tin, cậu Jem, tôi chưa từng thấy bất cứ bồi thẩm đoàn nào quyết định ủng hộ người da màu hơn người da trắng......." Nhưng Jem phản đối mục sư Sykes và chúng tôi lao vào xem xét chi li các chứng cứ với những ý kiến của Jem về luật liên quan đến việc cưỡng hiếp: sẽ không là cưỡng hiếp nếu cô ta cho phép bạn, nhưng cô ta phải mười tám - ở Alabama là vậy - mà Mayella đã mười chín. Rõ ràng bạn phải đá và gào la, và bạn phải bị áp đảo và bị đè, tốt hơn là bị đánh bất tỉnh. Nếu bạn dưới mười tám, bạn không cần phải hội đủ những yếu tố này.

"Cậu Jem," mục sư Sykes ngần ngại, "đây không phải là điều lịch sự cho những cô gái nhỏ nghe...."

"Ôi, nó không biết chúng ta đang nói về chuyện gì đâu," Jem nói. "Scout, chuyện này quá tầm đối với em, đúng không?"

"Chắc chắn là không rồi, em biết mọi chữ anh nói." Có lẽ tôi quá tự tin, bởi vì Jem im lặng và không bàn bạc về đề tài này nữa.

"Mấy giờ rồi, mục sư?" Anh ấy hỏi.

"Gần tám giờ."

Tôi nhìn xuống và thấy bố Atticus đang đi loanh quanh và hai tay đút túi: ông đi một vòng quanh các cửa sổ, rồi đi dọc rào chắn tới ghế ngồi của bồi thẩm đoàn. Ông nhìn vào đó, quan sát quan tòa Taylor trên ghế của ông ta, rồi đi trở về nơi ông đã bắt đầu. Tôi bắt gặp ánh mắt ông và vẫy tay với ông, ông đáp lại lời chào của tôi bằng cái gật đầu, và tiếp tục lộ trình của ông.

Ông Gilmer đang đứng tại cửa sổ nói chuyện với ông Underwood. Bert, người ghi biên bản tòa án, đang hút thuốc liên tục: ông ta ngồi dựa ngửa gác chân lên bàn.

Nhưng các viên chức của tòa án, những người có mặt - bố Atticus, ông Gilmer, quan tòa Taylor có vẻ say ngủ, và Bert, là những người duy nhất mà cách cư xử có vẻ bình thường. Tôi chưa từng thấy một phòng xử chật ních nào yên tính như thế. Thỉnh thoảng một đứa bé khóc quấy, và một đứa trẻ chạy ra nhưng người lớn ngồi như thể họ ở trong nhà thờ. Ở ban công, những người da đen đứng ngồi quanh chúng tôi với sự kiên nhẫn nghiêm túc.

Chiếc đồng hồ cổ của tòa án chịu đựng sự căng thẳng mở đầu và báo giờ, tám tiếng Bobng rõ to rung động đến tận xương ủy chúng tôi.

Khi nó đánh Bobng mười một lần thì tôi đã không còn cảm giác: mệt mỏi do chống chọi với cơn buồn ngủ, tôi cho phép mình chợp mắt một chút trên cánh tay và vai của mục sư Sykes. Tôi giật mình thức giấc và hết sức ráng giữ mình tỉnh táo, bằng cách nhìn xuống và tập trung vào những cái đầu bên dưới: có mười sáu cái đầu hói, mười bốn người có thể được coi là tóc đỏ, năm mươi cái đâu có mái tóc từ đen đến nâu, và - tôi nhớ một điều mà có lần Jem giải thích cho tôi biết khi anh trải qua một giai đoạn ngắn nghiên cứu tâm linh: anh nói nếu có đủ số người - một sân vận động đầy nghẹt, có lẽ thế - cùng tập trung vào một việc, như việc khiến một cái cây bốc cháy trong rừng, thì cái cây đó sẽ tự bốc cháy. Tôi vẩn vơ với ý tưởng yêu cầu mọi người bên dưới tập trung vào việc trả tự do cho Tom Robinson, nhưng lại nghĩ đến họ cũng mệt như tôi, chắc nó sẽ không tác dụng.

Dill đã ngủ say, cậu ấy ngả đầu vào vai Jem và Jem im lặng.

"Chắc không lâu đâu hả?" Tôi hỏi anh.

"Chắc chắn rồi, Scout." Anh vui vẻ đáp.

"Theo kiểu anh nói thì nó chỉ mất năm phút."

Jem nhướn mày, "Có nhiều việc em không hiểu được," anh nói, còn tôi thì quá mệt không tranh cãi nổi.

Nhưng tôi phải giữ cho mình đủ tỉnh táo, nếu không tôi sẽ không nhận ra được ấn tượng đang len lỏi vào trong tôi. Nó không giống ấn tượng tôi đã có hồi mùa đông năm ngoái, và tôi lạnh run, dù đêm trời nóng. Cảm giác này lớn dần cho đến khi bầu không khí trong tòa án giống như một buổi sáng tháng Hai lạnh lẽo, khi những con chim nhại im lặng, và những người thợ mộc thôi không còn đóng đinh trên ngôi nhà mới của cô Maudie, và mọi cánh cửa gỗ quanh khu phố tôi đều đóng chặt như những cánh cửa nhà Radley. Một con phố vắng tanh, chờ đợi, lạnh ngắt và và một phòng xử án đầy nhóc người. Một đêm mùa hè nồng nực lại không khác gì một sáng mùa đông. Ông Heck Tate, người đã bước vào phòng xử án và đang nói chuyện với bố Atticus, có lẽ đang mang đôi ủng cao và mặc áo khoác dài tay kín cổ. Bố Atticus đã ngừng đi tới đi lui và đặt chân lên thành thấp nhất của chiếc ghế; khi ông lắng nghe những gì ông Tate đang nói, ông chà tay tới lui trên đùi. Tôi mong ngóng, bất cứ lúc nào đó, ông Tate sẽ nói, "Mang anh ta đi, ông Finch....."

Nhưng ông Tate lại kêu, "Tòa trật tự đi," bằng một giọng đầy thẩm quyền, và những cái đầu bên dưới chúng tôi bất ngờ ngước lên. Ông Tate rời khỏi phòng rồi trở lại với Tom Robinson đến chỗ của anh ta cạnh bố Atticus, và đứng đó. Quan tòa Taylor bất chợt trở nên tỉnh táo và ngồi thẳng dậy, nhìn vào khu dành cho bồi thẩm đoàn còn trống trơn.

Những gì xảy ra sau đó giống như một giấc mơ: trong giấc mơ tôi thấy bồi thẩm đoàn trở lại, di chuyển giống như những người đang bơi dưới nước, và giọng của quan tòa Taylor vang lên từ xa xôi và nhỏ xíu. Tôi thấy một điều mà chỉ có con của một luật sư mới có thể thấy, mới có thể chờ đợi, và nó giống như việc nhìn theo bố Atticus bước xuống lòng đường, nâng khẩu súng trường trên vai và bóp cò, nhưng theo dõi suốt với ý thức rằng cây súng rỗng.

Bồi thẩm đoàn không bao giờ nhìn vào bị cáo mà họ kết án, và khi bồi thẩm đoàn này bước vào, không ai trong họ nhìn Tom Robinson. Người đi đầu trao mảnh giấy cho ông Tate, ông ta trao nó cho viên thư ký và viên thư ký trao nó cho quan tòa....

Tôi nhắm mắt. Quan tòa Taylor đang nghe từng người trong bồi thẩm đoàn bỏ phiếu, "Có tội........có tội.... .....có tội.... ......có tội.... ...." Tôi nhìn Jem: hai tay anh trắng nhợt vì nắm thanh lan can, và hai vai anh co giật như thể mỗi chữ "có tội" lại là một vết đâm vào giữa hai vai.

Quan tòa Taylor đang nói điều gì đó. Ông đang cầm cây búa, nhưng không dùng tới nó. Lờ mờ, tôi thấy bố Atticus gom những tờ giấy trên bàn vào cặp ông. Ông đóng sập nó lại, bước tới chỗ người ghi biên bản của tòa và nói điều gì đó, gật đầu với ông Gilmer, sau đó đi đến chỗ Tom Robinson và nói nhỏ điều gì đó với anh ta. Bố Atticus đặt tay lên vai Tom khi thì thầm. Bố Atticus lấy áo khoác của ông từ lưng ghế và phủ nó lên vai anh ta. Sau đó ông rời khỏi phòng xử án, nhưng không bằng lối ra thường lệ của ông. Ông hẳn muốn về nhà bằng đường tắt, bởi vì ông đi nhanh bằng lối đi giữa phòng về phía cửa ra hướng Nam. Tôi dõi theo đỉnh đầu ông khi ông len đến cửa. Ông không nhìn lên.

Có ai đó thúc tôi, nhưng tôi không muốn rời mắt khỏi những người bên dưới, và khỏi hình ảnh của bố Atticus bước cô đơn theo lối đi giữa phòng.

"Cô Jean Louise?"

Tôi nhìn quanh. Họ đã đứng dậy. Tất cả quanh chúng tôi và ở ban công đối diện, những người da đen đang đứng lên. Giọng của mục sư Sykes cũng xa xôi như giọng của quan tòa Taylor:

"Cô Jean Louise, đứng lên đi, cha cô vừa đi qua."