TỪ HÔM SAU, tiểu tổ cảicách giáo dục của trường trung học số Tám thành phố K bắt đầu bận rộn, hàngngày đi hỏi chuyện bà con trong thôn, nghe họ kể chuyện chống Nhật, kể chuyệnnông nghiệp học công xã nhân dân điển hình Đại Trươngại, kể chuyện đấu tranhvới phải cầm quyền đi theo con đường tư bản, hoặc đến tham quan những địa điểmlịch sử.

Sau một ngày thăm thú, hỏi chuyện bà con, cải tổ họplại thảo luận xem nên viết gì, phần nào do ai viết, sau đấy chụm đầu vào viết,ít hôm sau đưa bài viết ra báo cáo với toàn tổ, cùng góp ý, sửa chữa. Ngoàicông việc ấy ra, hàng tuần cả tổ còn chia nhau tham gia lao động với bà con xãviên, bà con xã viên không nghỉ ngày Chủ nhật, nên cả tổ cũng không nghỉ. Thànhviên trong tổ thay phiên nhau về thành phố K báo cáo với nhà trường tình hìnhbiên soạn tài liệu giáo khoa, tiện thể nghỉ một vài hôm.

Cứ đến thứ Tư và ngày cuối tuần, Trường Phương, cô congái thứ hai của bà Trương từ trường trung học Nghiêm Gia Hà về, Phương tầm tuổiTĩnh Thu, lại ngủ cùng giường nên thành bạn thân. Phương bảo Thu cách gấp chănhình tam giác, Thu giúp Phương làm bài, buổi tối hai cô gái nói chuyện đến tậnkhuya, phần lớn nói chuyện anh Hai và anh Ba.

Theo phong tục của người y Thôn Bình, tên gọi thườngngày của con cái trong gia đình đều theo thứ tự, con trai lớn gọi là anh Cả, thứhai gọi là Hai. Nhưng với con gái thì không gọi như thế, mà thêm vào một chữ“cái”, không tính theo thứ tự, vì con gái phải đi lấy chồng, đi lấy chồng phảivề nhà chồng, “con gái đi lấy chống như chậu nước đổ đi”, không còn là ngườinhà mình.

Phương nói với Thu:

- Mẹ Thu bảo sau khi chị đến, anh Hai trở nên chămchỉ, ngày nào cũng về xem có phải gánh nước không, là bởi con gái thành phố cácchị rất vệ sinh, dùng nhiều nước. Anh ấy sợ chị không quen dùng nước lạnh, ngàynào cũng nấu mấy bình nước nóng để chị vừa uống vừa dùng. Mẹ Phương vui lắm,xem ra muốn chị làm chị Hai của Phương.

Thu nghe nói mà lo lắng, không yên, chỉ sợ khó đền đápmối thịnh tình này.

Phương nói thêm:

- Anh Ba cũng rất tốt với chị Thu, nghe mẹ Phương nói,chị vừa đến, anh ấy lấy ngay cái bóng đèn lớn thay cho chị, bảo bóng đèn trongbuồng tối quá, đọc sách viết lách gì đều hại mắt. Anh ấy còn đưa tiền cho mẹPhương trả tiền điện.

Thu nghe nói, lòng vui rạo rực, nhưng miện lại nói:

- Anh ấy sợ mắt Phương hỏng, vì đây là buồng củaPhương.

- Phương ở đây bao nhiêu lâu, vậy mà chẳng thấy thay?

Về sau Thu gặp Ba đưa trả tiền cho anh, nhưng anhkhông nhận, hai người cứ đẩy đi đẩy lại như đánh nhau, Thu đành phải thôi. Lúccô chuẩn bị đi, giống như Bát lộ quân, để lên bàn một ít tiền và mảnh giấy nhắnlại đây là của anh.

Nhưng năm gần đây Tĩnh Thu phải sống trong tâm trạngnặng nề vì “xuất thân không tốt”, chưa bao giờ được người khác ân cần chăm sóc.Với Thu, cuộc sống hiện tại giống như đánh cắp, vì bà Trương và mọi người khôngbiết xuất thân của Thu, nếu họ biết chắc chắn sẽ không nhìn Thu bằng con mắtbình thường.

Một buổi sáng, Tĩnh Thu ngủ dậy, đang gấp chăn, bỗngthấy trên giường có vết máu to như quả trứng gà. Cô phát hiện “bạn thân” lại đếnlàm bẩn cả. “Bạn thân” của Tĩnh Thu vẫn vậy, hễ gặp chuyện gì lớn đều xungphong lên trước. Trước đây cũng vậy, hễ về nhà máy, về nông thôn, đến các đơnvị quân đội “bạn thân” đều đến sớm hơn. Thu vội thay khăn trải giường, lấy đầymột chậu nước, lén vò sạch vết máu. Ở nông thôn không có máy nước, Tĩnh Thungượng không dám giặt khăn trải giường ở nhà, với lại giặt như thế cũng khôngsạch. Lại đúng hôm trời mưa, sốt ruột chờ đến trưa trời mới tạnh, Thu vội đểcái khăn trải giường vào chậu rửa mặt mang ra sông giặt.

Thu biết vào những ngày này phải kiêng nước lạnh, mẹrất quan tâm đến chuyện ấy, thường nhắc nhở Thu đến kỳ kinh nguyệt không đượcđụng vào nước lạnh, không được ăn đồ lạnh, không được tắm nước lạnh, nếu khôngsẽ đau răng, nhức đầu, đau gân cốt. Nhưng hôm nay thì không có cách nào khác,cô mong chỉ một lần đụng đến nước lạnh sẽ không có vấn đề gì.

Ra đến bờ sông, Thu đứng trên hai tảng đá, thả cáikhăn trải giường xuống nước, nhưng chỗ cô với tay được thì rất nông, cái khăntrải giường vừa thả xuống bùn đất cũng nổi lên theo, giống như càng giặt càngbẩn. Thu nghĩ, cứ liều, cởi giày xuống nước xem sao. Đang cởi giày thì nghe cóngười gọi:

- Cô làm gì đấy? May mà trông thấy, nếu không tôi giặtủng ở trên này, nước bẩn trôi xuống làm bẩn khăn giường của cô.

Tĩnh Thu ngước lên, thấy Ba. Từ hôm Thu gọi “anh Ba”bị mọi người cười, không biết mình phải gọi anh thế nào. Dù gọi thế nào cũngthấy ngượng, không biết tại sao. Tất cả những gì có liên quan đến anh đối vớicửa miệng Thu đều trở nên cấm kỵ, nhưng đối với đôi mắt, đôi tai và trái tim côlại trở thành “sách đỏ cao quý” ngày ngày phải xem, ngày ngày phải đọc, ngàyngày phải nhớ.

Anh vẫn mặc cái áo bông lửng, nhưng chân đi ủng cao sudính đầy bùn đất. Lòng Thu chợt bồn chồn, hôm nay mưa to, cô ra sông giặt khăntrải giường, cứ sợ mọi người biết chuyện. Thu sợ anh hỏi, vội vàng chuẩn bị mộtlời nói dối.

Nhưng anh không hỏi, chỉ nói:

- Để tôi giặt giúp, tôi đang đi ủng, có thể ra sâu mộtchút.

Thu từ chối mãi, nhưng anh đã cởi bỏ cái áo bông, đểvào tay Thu, cầm lấy cái khăn trải giường. Thu ôm cái áo bông của anh đứng trênbờ, nhìn anh xắn tay áo ra chỗ nước sâu, một tay cọ bùn đất trên ủng, sau đấynhanh nhẹn vò>

Giặt một lúc, anh cầm cái khăn, tung lên như tung lướibắt cá, cái khăn trải rộng, nổi trên mặt nước, bông hoa hồng trên đó nhảy nhótvui mừng theo sóng nước. Anh để cho nước cuốn trôi, Thu hốt hoảng kêu lên anhmới đưa tay ra nắm lấy cái khăn trải giường. Anh đùa nghịch như thế một lúc,Thu không kêu lên nữa, anh để cái khăn trôi cô cũng không kêu.

Thu không kêu, anh không nắm lấy cái khăn, lần này thìtrôi thật. Cái khăn trải giường trôi một quãng xa anh vẫn không lôi lại, cuốicùng thì Thu phải kêu lên, anh mới cười to, rồi bước thấp bước cao đuổi theo lôicái khăn lại.

Anh đứng dưới nước, ngoái nhìn Thu, lớn tiếng hỏi:

- Thu có lạnh không, lạnh thì mặc cái ao bông vào.

- Em không lạnh.

Anh lên bờ, quàng cái áo bông lên người thu, nhìn cômột lúc rồi cười ngả cười nghiêng.

- Anh cười gì? – Thu lấy làm lạ, hỏi. – Hay là em xấulắm?

- Không, cái áo quá rộng, khoác lên người trông nhưcái nấm.

Thấy hai tay anh rét đỏ, Thu lo lắng hỏi:

- Anh…lạnh không?

- Nói không lạnh là nói dối. – Anh lại cười to: -Nhưng sắp xong rồi.

Anh lại chạy xuống sông rũ cái khăn, rũ một lúc, anhvắt kiệt nước, đi lên bờ. Thu vội trả cái áo bông cho anh, anh mặc áo, cầm cáichậu đựng khăn trải giường.

Thu giành lấy, nói:

- Anh đi làm đi, để em đem về, cảm ơn anh nhiều.

Anh không đưa trả cái chậu cho Thu, nói:

- Trưa rồi, đang là thời gian nghỉ. Nơi làm việc củatôi đã chuyển sang đây, sẽ về nghỉ một lúc.

Về đến nơi, anh bảo Thuhía sau nhà có sào phơi áoquần, anh tìm khăn lau sạch cây sào, lại giúp Thu phơi cái khăn trải giườnglên, sau đấy dùng hai cái kẹp kẹp lại.

Lúc anh làm, tay chân rất thành thạo, rất tự nhiên.Tĩnh Thu bất ngờ hỏi anh:

- Tại sao anh làm việc nhà giỏi thế?

- Quanh năm đi công tác xa nhà, mọi việc phải tự làm.

Bà Trương nghe thấy, đùa anh:

- Nói khoác, vỏ chăn, khăn trải giường của anh đều docái Phần nhà này giặt.

Anh lè lưỡi, không dám khoác lác. Tĩnh Thu nghỉ, chắcchắn Phần rất thích anh, không phải thì tại sao lại giặt chăn, giặt khăn trảigiường cho anh?

Thời gian ấy hầu như trưa nào Ba cũng về nhà bàTrương, có lúc ngủ trưa, có lúc nói chuyện với Thu, có lúc anh mang trứng gà vàthịt về để bà Trương làm thức ăn cho mọi người. Không biết anh lấy thịt vàtrứng ở đâu, vì những thứ đó đều bán theo tem phiếu, có lúc anh lại mang cảtrái cây về, hồi ấy trái cây rất hiếm, cho nên mỗi lần anh mang về đều làm cảnhà vui.

Có lần anh bảo Thu cho anh xem những gì cô đã viết,anh nói:

- Đồng chí nhà văn, tôi biết các đồng chí không muốncho ai xem ngọc ngà của mình, nhưng thứ các đồng chí viết không phải ngọc ngà,mà là lịch sử thôn này, có thể cho tôi xem được không?

Thu không thể từ chối, đành đưa cho anh xem. Anh xemrất nghiêm túc, trả lại cho Thu, nói:

- Văn chương không có gì phải bàn, nhưng mà, Thu viếtnhững thứ này quả là lãng phú tài năng.

- Tại sao?

- Toàn là thứ văn chương ứng cảnh, không có ý nghĩa gìsất.

Thu giật mình, cảm thấy những lời anh nói rất phảnđộng. Nhưng đúng là Thu không thích viết những thứ đó, nhưng không viết khôngcòn cách nào.

Thấy Thu lo lắng viết lách, anh an ủi:

- Cứ viết đại đi, người ta bảo viết thế nào thì cứviết như thế. Viết những thứ này khỏi cần động não nhiều.

Những lúc không có ai, Tĩnh Thu hỏi anh:

- Anh bảo em viết những thứ này không cần phải động nãonhiều, vậy thì viết cái gì mới cần phải động não?

- Viết những cái Thu cần viết, tức là phải tốn tâm tư.Thu đã viết truyện, làm thơ bao giờ chưa?

- Chưa. Em làm sao có thể viết nổi truyện?

Anh thấy hứng thú, hỏi Tĩnh Thu:

- Thu cảm thấy người như thế nào mới viết được truyện?Anh thấy thu có tư chất làm một nhà văn, văn thu viết rất hay, quan trọng hơnlà, Thu có đôi mắt rất giàu chất thơ, có thể nhận ra chất thơ trong cuộc sống…

Tĩnh Thu lại thấy anh “văn vẻ”, liền truy hỏi:

- Anh luôn nói “chất thơ, chất thơ”, cuối cùng “chấtthơ” là gì?

- Theo cách nói trước kia, tức là “chất thơ” còn theocách nói ngày nay, tức là “lãng mạn cách mạng”.

- Anh biết nhiều quá, tại sao anh không viết truyện?

- Cái mà anh muốn viết sẽ không có ai in còn cái cóthể in được, chắc chắn đấy không phải là cái muốn viết. – Anh cười rồi nóitiếp: - Có thể Thu vừa đi học thì Cách mạng văn hóa bắt đầu, nhưng anh học đếntrung học phổ thông thì bắt đầu Cách mạng văn hóa, anh bị ảnh hưởng của giaicấp tư sản chắc chắn sâu hơn Thu. Lúc đi học, anh cứ muốn thi lên đại học, vàođại học Thanh Hoa, nhưng vì chưa đến tuổi…

- Tại sao anh không đi học đại học Công Nông Bình?

Anh lắc đầu:

- Có ý nghĩa gì? Bây giờ ở đại học không học được gì.Thu tốt nghiệp trung học rồi chuẩn bị làm gì?

- V

- Rồi sau đấy?

Thu rất buồn vì không thấy “sau đấy” của mình. Anhtrai Thu về nông thôn mấy năm nay, không làm sao về lại thành phố. Anh trai kéo violon rấtgiỏi, văn công huyện và đoàn văn công Hải Chính muốn nhận anh, nhưng đến khithẩm tra lí lịch họ lại thôi. Thu hơi buồn, nói:

- Không có “sau đấy” em về nông thôn nhất định sẽkhông được về lại thành phố, vì gia đình em… thành phần không tốt.

Anh khẳng định:

- Không đâu, nhất định Thu sẽ được gọi về, chẳng quamuộn thôi. Đừng nghĩ nhiều, đừng nghĩ xa, thế giới thay đổi hàng ngày, biết đâuđến ngày ấy chính sách thay đổi, không phải về nông thôn nữa.

Thu cảm thấy tương lại thật xa vời, liệu có như thếđược không? Nhất định anh đang động viên. Dù sao thì Thu có về nông thôn haykhông, có được gọi về hay không cũng không liên quan đến anh, anh chẳng việc gìphải chịu trách nhiệm với lời nói của mình. Nói đến những chuyện ấy, Tĩnh Thucảm thấy không còn gì để bàn với anh, anh bảo bố anh trước kia làm quan, tuy cóbị chấn chỉnh, nhưng bây giờ thì không việc gì nữa, cho nên anh không phải vềnông thôn, mà được vào thẳng đội thăm dò. Con người như anh khác hẳn với Thu,anh không thể hiểu nổi nỗi lo của Thu.

- Em phải viết đây.

Thu uể oải nói rồi giả bộ viết. Anh cũng không nói gìthêm, chỉ ngồi kia ngủ gật, thỉnh thoảng lại đùa với thằng Hoan, đến giờ anh vềđi làm.

Một hôm, anh đem đến cho Thu một cuốn sách rất dày,hỏi:

- Thu đã đọc cuốn JeanChristophe [1] nàychưa?

- Em chưa đọc.

Anh để cuốn sách lại, bảo đây chỉ là tập một, xem xongtập này anh sẽ cho mượn tập tiếp theo.

Về sau Tĩnh Thu hỏi:

- Tại sao anh có những sách này>

- Đều là của mẹ anh. Bố anh làm quan, nhưng mẹ thìkhông. Có thể Thu đã nghe nói, hồi đầu giải phóng ban hành luật hôn nhân mới,rất nhiều cán bộ bỏ vợ ở quê, tìm các cô nữ sinh trẻ đẹp, có học thức lấy làmvợ. Mẹ anh là một nữ sinh, một tiểu thư còn nhà tư sản, có thể vì để thay đổiđịa vị chính trị của mình, nên lấy bố anh.

- Nhưng mẹ cảm thấy bố không hiểu mẹ, cho nên tronglòng mẹ rất day dứt, dành phần lớn thời gian để đọc sách. Mẹ yêu sách, có rấtnhiều sách, nhưng hồi Cách mạng văn hóa mẹ sợ, đốt rất nhiều. Anh và thằng emtrai giấu đi. Cuốn này có hay không?

- Đây là của giai cấp tư sản, nhưng chúng ta có thểtiếp thu có phê phán… - Tĩnh Thu nói.

Anh lại nhìn Thu như nhìn một đứa trẻ:

- Đây là những tác phẩm nổi tiếng thế giới, hiện taiđang gặp vận nguy ở Trung Quốc, nhưng rồi danh tác vẫn là danh tác, không phảivì thế mà trở thành rác rưởi. Thu có muốn đọc nữa không? Anh vẫn còn, nhưng Thukhông được đọc quá nhiều, nếu không, không viết xong tài liệu giáo khoa. Hay là… để anh viết giúp?

Anh viết giúp mấy đoạn, rồi nói:

- Lịch sử Tây Thôn Bình anh rất thuộc, viết trước mấyđoạn, để thầy giáo và các bạn của Thu xem có được không, nếu không được anh sẽviết lại.

Về sau, trong lúc thảo luận tổ, Tĩnh Thu đưa nhữngđoạn đã viết mấy hôm nay cho mọi người xem, dường như không ai nhận ra nhữngđoạn không phải Thu viết. Vậy là anh trở thành “nhà văn dự bị” của Tĩnh Thu, cứbuổi trưa anh lại viết giúp tài liệu giáo khoa, trưa nào Thu cũng đọc sách củaanh cho mượn.