Hôm sau, lúc chuông ngân, một đứa bé trùm khăn đen lẻn ra khỏi nhà. Dưới chiếc khăn quàng to và thô được ghim chặt dưới cằm, không ai nhận ra vóc dáng xinh xắn và thanh thoát của Fêlixitê. Bác Vêrônic đã trao cho con bé chiếc khăn xấu xí, thô kệch ấy, nhấn mạnh rằng bà chủ tặng cho nó thứ trang sức này để để tang ông chủ và dặn nó không được ngồi ghế dành cho gia đình bà ở nhà thờ như ngày xưa. Nó sẽ ngồi ở chỗ của lũ trẻ học ở trường.

Fêlixitê cắp quyển sách kinh dưới cánh tay và rẽ ngoặt ngay vào góc đường. Rõ ràng là nó đang vội, nhưng đàng kia có ba người mặc đồ đen đang chậm rãi bước đi trịnh trọng. Rồi mắt không rời họ, nó rảo bước dọc theo nhà thờ, đi qua các cửa lớn mở toang, ở đấy tiếng đàn oóc vang rền đang toả ra...

Ngay sau khi ba bóng người đi khuất vào trong nhà thờ, con bé rẽ vào một con đường nhỏ dốc đứng đưa ra cửa thành phố. Bên kia là cánh đồng, dù hoảng sợ ngay tiếng chân mình bước trên sỏi lạo xạo, Fêlixitê vẫn bước nhanh hơn trên con đường cấm ấy. Nó dừng lại như hết hơi trước nghĩa địa.

- Đến thăm ai thế, cháu bé? – một người đàn ông mặc sơmi đang đứng tựa cột hút thuốc hỏi.

- Mẹ cháu, – Fêlixitê trả lời ngay và đưa mắt nhìn khắp cánh đồng hoa rộng lớn ấy.

- A... mẹ cháu đã ở đây rồi à?... Ai thế?

- Mẹ cháu là vợ một người làm ảo thuật.

- À, người đã chết ở toà thị sảnh cách đây năm năm phải không... Bà ấy nằm ở đằng kia, phía góc tiểu giáo đường.

Đứa bé bơ vơ đã có mặt ngay ở chỗ nắm đất phủ lên đỉnh điểm tôn thờ của các giấc mơ thơ ấu của nó! Chung quanh đấy, các ngôi mộ phần nhiều được trang điểm bằng những bụi thuý cúc hoa sặc sỡ. Riêng dải đất hẹp dưới chân con bé chỉ có một ngọn cỏ héo, sém, xen lẫn vài dải cỏ gà rậm rạp. Người ta đã vô ý tạo ra một lối đi ở đấy. Đất lúc đầu xốp rồi bị những trận mưa to lèn chặt, đã lún xuống, cùng lún theo đất là phiến đá trắng trồng ở đầu ngôi mộ vô thừa nhận. Những chữ to, đen ở phiến đá trông rất rõ. Fêlixitê đọc “Mêta d’Ooclôpxca” rồi ngồi xổm xuống đấy. Tay nó bới một chỗ đất không có cỏ... Đất, chỉ thấy có đất! Cái khối nặng nề, vô cảm này đè nặng lên khuôn mặt dịu hiền, trên vóc dáng đáng yêu mặc áo satanh, lên những bông hoa trong những bàn tay cứng đờ, trắng như hoa huệ. Lúc này, con bé biết rằng mẹ nó đã vượt qua trạng thái ngủ rồi.

- Mẹ yêu quý ơi – nó thì thầm, – mẹ không thể nhìn thấy con, nhưng con đang ở đây, đang ở gần mẹ! Và dù Chúa nhân từ không muốn biết gì đến mẹ, Người đã không ban cho mẹ một bông hoa nhỏ – dù không người nào quan tâm đến mẹ, thì con, con vẫn yêu mẹ và sẽ luân luôn đến chỗ mẹ!... Con chỉ muốn yêu mẹ mà thôi, không yêu cả Chúa nhân từ, vì người quá nghiêm khắc, quá độc ác với mẹ.

*

* *

- Con không biết con đã đòi hỏi mẹ như thế nào đâu, Giôhanex – bà quả phụ đáp lại giọng cực kỳ khó chịu, – trong năm năm trời ròng rã mẹ đã phải chịu đựng bên mình cái đồ cặn bã, mà cả Chúa và người đều từ bỏ ấy, mẹ không thể chịu được thế lâu hơn nữa!

- Vậy thì không còn cách nào khác là nhắn tin cho cha con bé đến.

- Ồ, con cứ nhắn đi! – Bà Hêluy thốt ra một tiếng cười gằn chua chát. – Con người ấy à, hắn cảm ơn Chúa đã thoát được một miệng ăn! Bác sĩ Buêơm bảo mẹ rằng theo như ông biết thì người ấy chỉ viết có một lá thư từ Hămbua... sau đấy là biệt tăm.

- Mẹ yêu quý của con, là người sùng tín như mẹ, chắc mẹ không để cho đứa bé trở lại nơi nó sẽ mất linh hồn...

- Nó đã ở đấy từ trước rồi.

- Không mẹ ạ! Dù con không muốn phủ nhận rằng tính nó phóng túng từ trong dòng máu, con vẫn tin tưởng ở hiệu quả của sự giáo dục tốt.

- Như vậy ý con là chúng ta phải tiêu một món tiền lớn trong biết bao nhiêu năm nữa cho một đứa không là gì đối với chúng ta cả? Nó sẽ học tiếng Pháp, học vẽ...

Giôhanex chặn ngay việc liệt kê lại, lần đầu tiên giọng nói đều đều ấy sôi động lên một tí.

- Có Chúa phù hộ, con không nghĩ đến việc ấy, con thấy giáo dục phụ nữ theo cách hiện đại thật khả ố... Những người đàn bà như mẹ với tinh thần sùng tín và nữ tính thực sự không bao giờ vượt qua các giới hạn đã định cho mình, không bao lâu nữa sẽ phải đi tìm những người như thế... Không, tất cả những việc ấy phải chấm dứt ngay hôm nay! Mẹ cứ dạy con bé một cách bình dị, theo mục đích của nghề nghiệp nó sẽ làm sau này... nghề làm tôi tớ. Con để mẹ toàn quyền về việc ấy và không hề băn khoăn. Với ý chí mạnh mẽ và lòng tín ngưỡng của mẹ.

Lúc ấy, cửa đột ngột mở toang, Đanien chán ngấy cuộc hội đàm ấy đã nhảy ra ngoài. Fêlixitê ép mình vào tường, nhưng thằng bé vẫn nhìn thấy nó, như con diều hâu chồm vào con bé đang run rẩy.

- Ồ, mày có trốn cũng chẳng ích gì! – nó nói và bóp chặt lấy cổ tay mảnh khảnh của con bé lôi ra mạnh đến nỗi con bé phải thét lên. – Mày phải đến đọc cho mẹ nghe bài thánh kinh! Mày không thuộc gì cả phải không? Mày không có mặt ở chỗ bọn học trò, tao đã để ý mà... Mà mày ăn mặc kiểu gì thế này?... Không được, mẹ ơi, nhìn cái áo này!

Nói đến đấy nó kéo con bé đang phản kháng đến tận cửa.

- Vào đây, bé con! – Giôhanex ra lệnh, anh vẫn đứng ở giữa phòng và tay vẫn cầm bức chúc thư của cha mình.

Fêlixitê ngập ngừng bước qua ngưỡng cửa, Giôhanex tỏ vẻ ghê tởm khi nhìn đến cái gấu áo của đứa bé.

- Mày đi đâu đến nỗi như thế này? – anh hỏi và chỉ vào chỗ áo anh nhìn thấy.

Con bé sợ hãi thấy rõ tai hoạ đã đến với nó. Cỏ và đường đi ở ngoài ấy còn ướt đẫm sương, khi quỳ gối lên ngôi mộ nó không nghĩ rằng vết bẩn rất rõ ấy vẫn tồn tại trên áo đen của nó… Nó đứng im, mắt nhìn xuống.

- Hử, không trả lời à?... Trông mày như hiện thân của thần Ăn năn... Mày không đến nhà thờ phải không?

- Không, – con bé thành thật nói.

- Thế mày ở đâu trong lúc ấy?

Nó im. Thà nó bị đập chết còn hơn nói đến tên mẹ nó trước mặt người ấy.

- Em sẽ nói cho anh biết, anh Giôhanex, – thằng Đanien nói xen vào. – Nó ra vườn ăn trộm quả, nó thường làm thế đấy.

Fêlixitê tức tối nhìn Đanien, nhưng không hé miệng.

- Trả lời đi, – Giôhanex ra lệnh. – Đanien nói đúng không?

- Không, nó nói dối, như nó vẫn hay nói dối! – con bé trả lời giọng quả quyết.

Ngay lúc ấy Giôhanex điềm đạm giơ tay cản Đanien đang nổi giận muốn nhảy xổ vào đứa buộc tội nó.

- Đừng động đến nó, Đanien! – Đến lượt người mẹ ra lệnh, cho đến lúc ấy, bà vẫn ngồi bên cửa sổ không nói một lời. Bà đứng lên:

- Con sẽ tin mẹ, Giôhanex, nếu mẹ đoán chắc rằng không bao giờ Đanien nói sai. Nó luôn luôn kính sợ Chúa. Mẹ đã theo dõi và hướng dẫn nó, như thế đủ cho con tin rồi... chỉ còn thiếu điều này, là con khốn nạn kia len vào giữa hai anh em, cũng như trường hợp ấy đã xảy ra giữa người cha và người mẹ... Mặc cho nó muốn đi đâu thì đi, nó đã chẳng phạm vào điều không thể tự tha thứ được là gì: Lẽ ra phải đến nhà thờ thì nó lại lang thang nơi khác.

Hai mắt bà lạnh lùng lướt trên thân thể bé nhỏ.

- Chiếc khăn quàng mới đưa cho mày sáng hôm nay đâu? – Bà đột ngột hỏi.

Fêlixitê hoảng hốt sờ lên vai... Chúa ơi, cái khăn đã biến mất, chắc nó nằm ở nghĩa trang rồi! Nó cảm thấy rất rõ nó đã mắc lỗi do quá vô ý. Nó ngượng ngùng xin lỗi.

- Này Giôhanex, con nghĩ thế nào về việc này? – Bà Hêluy hỏi giọng sắc như dao. – Mẹ cho nó chiếc khăn mới mấy giờ đồng hồ, điệu bộ của nó bộc lộ cho con thấy nó đã đánh mất rồi... Giá mà mẹ biết rõ người cha quá cố của con đã tốn kém như thế nào để may sắm quần áo cho nó... Từ bỏ nó đi, mẹ bảo con như thế! Mọi sự chăm sóc đều uổng phí... Không bao giờ con nhổ tận gốc được những thói xấu nó đã thừa hưởng được của một người mẹ nhẹ dạ và phóng đãng!

Lúc ấy đột nhiên Fêlixitê biến sắc. Mặt nó đỏ gắt, đỏ lan cả cái cổ trắng nõn cho đến tận chỗ hở ở cổ chiếc áo len thô. Hai mắt u ám của nó vẫn còn lóng lánh những giọt nước mắt hối hận như loé chớp vào mắt bà Hêluy. Nỗi sợ hãi bà suốt năm năm ròng đè nặng lên thân thể bé nhỏ của nó và luôn khoá miệng nó lại thế là biến mất. Tất cả những gì từ hôm trước làm cho nó căng thẳng kinh khủng bỗng chiếm ưu thế và lấy nốt phần tự chủ cuối cùng của nó... Nó nổi giận.

- Đừng động đến mẹ tội nghiệp của cháu, cháu không cho phép đâu. – Nó hét lên, tiếng nó vốn dịu dàng vang lên lanh lảnh. – Mẹ cháu không làm gì bà cả! Không bao giờ được nói xấu người chết, ông bác vẫn bảo thế, vì họ có tự bảo vệ được đâu. Thế mà bà, bà cứ làm như thế, thật là xấu, thật là ghê tởm!

- Giôhanex, con thấy nó nặc nô chưa? – Bà Hêluy mỉa mai nói. – Đấy là kết quả của cách giáo dục tự do của cha con đấy! Đấy là con bé tuyệt diệu, như cha con gọi nó trong bức thư!

- Bảo vệ mẹ là quyền của nó, – Giôhanex khẽ nói, – nhưng cung cách nó làm việc này thật thô lỗ và khả ố. Sao mày dám nói với bà đây thiếu lễ độ thế? – Anh nói tiếp với Fêlixitê, trong khi khuôn mặt xanh xao của anh hơi đỏ lên. – Mày không biết rằng mày sẽ chết đói nếu bà không cho mày ăn? Và ở ngoài kia, hè phố sẽ là giường của mày, nếu bà đuổi mày ra khỏi nhà?

- Tôi không muốn ăn của bà ấy! – con bé nói rành rọt – Bà ấy là người độc ác, độc ác... Mắt bà ấy ghê sợ quá. Tôi không muốn ở lại trong nhà anh, nơi người ta chết dần chết mòn, nơi mà từ sáng đến tối chỉ chờ đợi những đối xử tàn tệ... Tôi thích chui xuống đất với mẹ tôi hơn, tôi muốn chết đói hơn...

Nó không nói thêm nữa, Giôhanex đã túm lấy cánh tay nó, các ngón tay gầy guộc của anh bấu vào thịt nó như những chiếc móc sắt... anh lay nó thật mạnh và nhiều lần.

- Tỉnh táo lại đi, trở lại với lý trí đi, đứa bé kinh khủng này! – anh nói. – Khiếp, mới là một con bé, mà đã khích động đến thế! Ngoài xu hướng bông lông và vô hạnh, lại còn tính hung bạo quá mức này nữa!...

Anh quay về phía người mẹ:

- Con đã thấy có nhiều lỗi lầm ở đây rồi, nhưng dưới sự khắt khe của mẹ, điều đó sẽ thay đổi.

Anh không buông tay con bé và lôi nó xuống nhà dưới một cách thô bạo:

- Kể từ hôm nay, chính ta sẽ ra lệnh cho mày, hãy ghi nhớ lấy, – anh nói giọng gay gắt,

– và dù ở xa ta vẫn có cách trừng phạt ngay sau khi biết rõ mày đã không vâng lời, đã cãi lại mẹ ta... vì cách cư xử của mày hôm nay, mày phải phạt không được ra khỏi nhà cho đến khi có lệnh mới, một khi mày đã sử dụng tự do một cách bừa bãi. Mày sẽ không được ra vườn nếu không được mẹ ta đặc biệt cho phép, mày chỉ được ra phố để đến trường tiểu học mà từ nay mày sẽ học ở đấy, mày ở nhà dưới, và ở dưới ấy suốt ngày, cho đến khi nào mày tỏ ra ngoan ngoãn hơn... Mày hiểu ta nói gì chứ?

Con bé im lặng quay mặt đi. Anh bỏ ra khỏi phòng.